قاعده ی نفی سبیل

در ادامه ی مطالب الگوی معیشت بیع ما می خواهیم به موضوعی بپردازیم که یکی از ارکان این الگو معیشتی است که قاعده ی فقهی نفی سبیل نام دارد.

 نفی سبیل قاعده‌ای اسلامی است که هرگونه تسط کفار بر مسلمانان را در هر زمینه‌ای از جمله سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی، جایز نمی‌شمارد.[۱]

از مهمترین آیات قرآنی که بر این اصل دلالت دارد آیهٔ ۱۴۱ سورهٔ نساء است که در ادامه ی مطلب آمده است.

ربای حلال!

در تفسیری از آیه 39 سوره ی روم به کلمه ی برخورد کردم که نظرم را جلب کرد که تصمیم گرفتم آن را در این مطلب منتشر کنم.

وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النّاسِ فَلایَرْبُوا عِنْدَ اللّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاة تُرِیدُونَ وَجْهَ اللّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ

آنچه به عنوان ربا مى پردازید تا در اموال مردم فزونى یابد، نزد خدا فزونى نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات مى پردازید و تنها رضاى خدا را مى طلبید (مایه برکت است: و) کسانى که چنین مى کنند داراى پاداش مضاعفند

رویکرد مشتری مدار

 

همان طور که در  مقاله ی الگوی معیشت بیع ، در تفسیر آیه ی ۱۱۱ سوره ی توبه گفته شد که خداوند خریدار جان و اموال مومنین است ، در اینجا مطلبی به عنوان رویکرد مشتری مداری نسبت به خدا مطرح می شود. تبیین الگوی اقتصادی در روی‌کرد مشتری‌مدار، به دلیل اینکه رابطه ی فروشنده(انسان) با خریدار (خداوند) را مشخص میکند نهایت امر طرح­‌ریزی است، اما گام­‌های ابتدایی: ترمینولوژی، تبیین پارادایم، و دکترین­‌ها همواره مغفول مانده است که در مقالاتی جداگانه بررسی خواهند شد.

 

جریان چپ در جهان، مدل اقتصاد مارکسیستی[۱]- سوسیالیستی را عرضه نمود. این مدل توانست هفتاد سال در شوروی امور را اداره کند و این کشور را در سطح یک ابر قدرت نگه دارد. هرچند به دلایل متعدد آن سیستم فرو پاشید، اما هنوز ابعادی از آن در کشورها و جوامع مختلف مورد استفاده است که نمونه­‌ی آن مبحث بیمه و تأمین اجتماعی است. با فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم، جریان راست مدرن در جهان، مدل اقتصاد لیبرالی را یکه تاز صحنه‌­ی جهانی خواند، حتی فرانسیس فوکویاما تا آنجا پیش رفت که پایان تاریخ را اعلام نمود و لیبرالیسم و کاپیتالیسم[۲]را آخرین ایدئولوژی در تاریخ برای اداره­‌ی جهان معرفی کرد.[۳]

 

گرچه تبیین مدل و الگوی اقتصادی، در روی‌کرد مشتری‌مدار نهایت امر طرح­‌ریزی را شکل می­‌دهد، لیکن گام­‌های ابتدایی آن، یعنی ترمینولوژی، و سپس تبیین پارادایم، و دکترین­‌ها همواره مغفول مانده است. از این رو هرگاه بحث از اقتصاد به میان می‌آید، مدل جریان چپ یا راست را به ذهن متبادر می­‌کند. درحالی‌که بایسته است اساس طرح­‌ریزی را در مباحث بنیادین آن، بررسی و سپس تبیین نمود.

ادامه ی این مطلب را می توانید در مقاله ی ترمینلوژی رویکرد مشتری که در آینده منتشر می شود بخوانید.

تبعات بیع و ربا

در ادلمه ی مقاله ی شرایط بیع و ربا، در این مقاله سهی داریم به تبعات فردی آنها نیز اشاره ی ای داشته باشیم که شرح آن از تفسیر آیه ی ۲۷۵ سوره بقره در زیر آمده است:

تبعات بیع و ربا

از آنجا که رباخوار به وسیله ثروتى که در دست دارد حاصل دسترنج طبقه زحمتکش را جمع مى کند و گاه با این وسیله به هستى و زندگى آنان خاتمه مى دهد و یا لااقل بذر دشمنى و کینه در دل آنان مى پاشد به طورى که تدریجاً تشنه خون رباخوار مى گردند، و جان و مالش را در معرض خطر قرار مى دهند;

قرآن مى گوید: خدا سرمایه هاى ربوى را به نابودى سوق مى دهد این نابودى تدریجى که براى افراد رباخوار هست براى اجتماع رباخوار نیز مى باشد.*

در مقابل، کسانى که با عواطف انسانى و دلسوزى در اجتماع گام مى نهند و از سرمایه و اموالى که تحت اختیار دارند انفاق کرده و در رفع نیازمندى هاى مردم مى کوشند، با محبت و عواطف عمومى مواجه مى گردند، و سرمایه آنها نه تنها در معرض خطر نیست، که با همکارى عمومى، رشد طبیعى خود را مى نماید این است که قرآن مى گوید: و انفاق ها را افزایش مى دهد .

این حکم در فرد و اجتماع یکى است، در اجتماعى که به نیازمندى هاى عمومى رسیدگى شود، قدرت فکرى و جسمى طبقه زحمتکش و کارگر که اکثریت اجتماع را تشکیل مى دهد به کار مى افتد، و به دنبال آن یک نظام صحیح اقتصادى که بر پایه همکارى عمومى و بهره گیرى عموم استوار است به وجود مى آید.

توجه: باید به این نکته توجه داشت که حکم ربا و بیع در فرد و اجتماع یکی است و اگر از فرد شروع شود و جامعه ای را در بر بگیرد این حکم ها هیچ تفاوتی در آنها ایجاد نخواهد شد.

*: به نظر مى رسد اگر یک مؤسسه اقتصادى یا مذهبى آمارى از رباخواران گذشته و حال با بررسى پرونده هاى قضائى تهیه نماید، به اینجا خواهد رسید که رباخوارى در همین دنیا نیز سبب نابودى است. به امید آن روز...

منبع: تفسیر نمونه

تفاوت بیع و ربا

شرایط بیع و ربا در تفسیر نمونه ی آیه ۲۷۵ سوره ی بقره به شرح زیر آمده می باشد:

 

در تفسیر این آیه بعد از بررسی حال ربا خواران در دنیا و آخرت این قسمت از آیه آمده است که به گوشه اى از منطق رباخواران  می پردازد که مى فرماید:

 این به خاطر آن است که آنها گفتند: بیع هم مانند ربا است و تفاوتى میان این دو نیست (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا).

یعنى هر دو از انواع مبادله است که با رضایت طرفین انجام مى شود.

ولى قرآن در پاسخ آنها مى گوید: چگونه این دو ممکن است یکسان باشد؟ حال آن که خداوند بیع را حلال کرده و ربا را حرام (وَ أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا).

مسلماً این تفاوت، دلیل و فلسفه اى داشته که خداوند حکیم، به خاطر آن چنین حکمى را صادر کرده است، قرآن در این باره توضیح بیشترى نداده و شاید به خاطر وضوح آن بوده است، زیرا:

اولاً ـ در خرید و فروش معمولى، هر دو طرف به طور یکسان در معرض سود و زیان هستند، گاهى هر دو سود مى کنند و گاهى هر دو زیان، گاهى یکى سود و دیگرى زیان مى کند در حالى که در معاملات ربوى رباخوار هیچ گاه زیان نمى بیند و تمام زیان هاى احتمالى بر دوش طرف مقابل سنگینى خواهد کرد و به همین دلیل است که مؤسسات ربوى روز به روز وسیع تر و سرمایه دارتر مى شوند و در برابر تحلیل رفتن طبقات ضعیف بر حجم ثروت آنها دائماً افزوده مى شود.

ثانیاً ـ در تجارت و خرید و فروش معمولى، طرفین در مسیر تولید و مصرف گام بر مى دارند، در صورتى که رباخوار هیچ عمل مثبتى در این زمینه ندارد و بدون هیچ تولیدی و یا عرضه ای با پول، پول در می آورد.

ثالثاً ـ با شیوع رباخوارى سرمایه ها در مسیرهاى ناسالم مى افتد و پایه هاى اقتصاد که اساس اجتماع است متزلزل مى گردد، در حالى که تجارت صحیح موجب گردش سالم ثروت است.

رابعاً ـ رباخوارى منشأ دشمنى ها و جنگ هاى طبقاتى است، در حالى که تجارت صحیح چنین نیست و هرگز جامعه را به زندگى طبقاتى و جنگ هاى ناشى از آن سوق نمى دهد.

منبع: تفسیر نمونه

الگوی معیشت بیع

در طبقه بندی موضوعی بیع همانطور که از اسم آن پیداست مطالبی با موضوع الگوی معیشتی قرآنی بیع منتشر خواهد شد. که در مطالب آینده توضیحات کاملتری داده خواهد شد. برای شروع توضیع مختصری از الگوی معیشت قرآنی بیع در زیر آورده شده است.