اقتصاد مدرن طبیعت‌گر یا انسان‌گرا؟ (بخش دوم)

متن زیر ادامه ی مصاحبه استاد حسن عباسی با مجله‌ی «اندیشه گستر» است که در سال 1387 منتشر شده است. این مصاحبه به همراه متن گفت‌وگو با صاحب‌نظران دیگر اقتصادی توسط نشر تعالی اندیشه در کتابی تحت عنوان «اندیشه اقتصادی انقلاب اسلامی» در پایان سال 1393 بازنشر گردیده است.

 این مطلب ادامه ی مطلب اقتصاد مدرن  طبیعت‌گر یا انسان‌گرا؟ (بخش اول) است.

پارادایم اقتصاد طبیعت‌گرا، هیچ معیاری برای بهینه‌سازی مصرف منابع ندارد و رویکرد آن مدارا با طبیعت نیست بلکه در پی جایگزینی تکنولوژی جوش هسته‌ای در مقابل سوخت فسیلی، یا بهره‌گیری از سوخت بیوماس، و یا حتی گسترش استفاده از محصولات نانوتکنولوژی است که هیچ کس برآوردی از دوره‌ی هضم و حل آن محصولات در طبیعت ندارد؛ این رویکرد افق بقاء محیط زیست را تاریک می‌نماید. چندماه قبل سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا در گزارش مبسوطی به دو کاندیدای اصلی ریاست جمهوری آن کشور، آن‌ها را از مهم‌ترین چالش دولت آینده این کشور در جهان آگاه کردند و آن چالش اساسی، مساله‌ی نابودی روز افزون محیط زیست و کاهش منابع استراتژیک بقاء تمدنی در طبیعت کره‌ی زمین بود.

تبیین الگوی اقتصادی (بخش دوم)

متن زیر ادامه ی مصاحبه استاد حسن عباسی با مجله‌ی «اندیشه گستر» است که در سال 1387 منتشر شده است. این مصاحبه به همراه متن گفت‌وگو با صاحب‌نظران دیگر اقتصادی توسط نشر تعالی اندیشه در کتابی تحت عنوان «اندیشه اقتصادی انقلاب اسلامی» در پایان سال 1393 بازنشر گردیده است.

 این مطلب ادامه ی مطلب تبیین الگوهای اقتصادی (بخش اول) است.

تولید یک سیستم عامل در حوزه‌ی اقتصاد برای جمهوری اسلامی از چه مبنایی آغاز می‌شود؟ آن نقطه‌ی شروع کجاست؟

 

اندیشه‌ی بنیادین در هر حوزه‌ای اعم از فرهنگ، سیاست، اقتصاد، و… از تبیین دامنه‌ی پارادایم‌های موجود یا تولید پارادایم جدید، و همچنین از تعریف نسبت خود با هر یک از آن پارادایم‌ها آغاز می‌شود. همه‌ی پارادایم‌های معرفتی، هستی شناختی، و… در ذیل دو ابرپارادایم دسته‌بندی می‌شوند: سوپر پارادایم امانیسم که در افکار عمومی، نمایندگی آن به عهده‌ی مدرنیسم است، و ابروادی خداگرایی، که امروز در افواه عمومی، نمایندگی آن در اختیار اسلام است. اسلام و مدرنیسم، دو مدعی کلان اداره‌ی جهان هستند.

در ذیل هر یک از این ابرپارادایم‌ها، چهار دسته پارادایم اقتصادی وجود دارد.

پارادایم یکم، معطوف به فرآیند کلی اقتصاد است. این فرآیند، هفت گام کلی را در بردارد که به ترتیب شامل تقاضا- استحصال منابع- تبدیل مواد به کالا- عرضه- فروش- خرید- و مصرف، می‌شود. در این پارادایم، هر یک از این مولفه‌های هفت‌گانه، می‌تواند ثقل اقتصاد قرار گیرد و مکتب اقتصادی، حول آن شکل بگیرد.

«پارادایم یکم، معطوف به فرآیند کلی اقتصاد است. این فرآیند، هفت گام کلی را در بردارد»

تبیین الگوهای اقتصادی (بخش اول)

متن زیر مصاحبه استاد حسن عباسی با مجله‌ی «اندیشه گستر» است که در سال 1387 منتشر شده است. این مصاحبه به همراه متن گفت‌وگو با صاحب‌نظران دیگر اقتصادی توسط نشر تعالی اندیشه در کتابی تحت عنوان «اندیشه اقتصادی انقلاب اسلامی» در پایان سال 1393 بازنشر گردیده است.

 

 با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، پرسش نخست ما این است که با توجه به بحران اقتصادی جاری در جهان غرب، و ضرورت بازنگری در الگوهای اقتصادی جهانی، چشم‌انداز مدل کاپیتال اکونومی را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما آیا اسلام از یک الگوی اقتصادی جامع برای پاسخ‌گویی به نیازهای بشری برخوردار است، و آیا جمهوری اسلامی می‌تواند در شرایط موجود که جهان با نوعی خلاء تئوریک در حوزه‌ی فلسفه‌ی اقتصادی مواجه شده است، الگوی اقتصادی اسلام را تبیین، و به جهان عرضه می‌کند؟

دکترین بیع

آنچه در اسلام «بیع» نامیده می­‌شود هر چند که هر هفت مؤلفه­‌ی چرخه­‌ی اقتصاد را در بر می­‌گیرد، اما ثقل و تمرکز آن بر مبنع انسانی اقتصاد در چهار حوزه­‌ی فروش، خرید، مصرف و تقاضا استوار است. در واقع منابع اولیه و نیروی کار که تولید کالا را رقم زده­‌اند و ساز و کار و عرضه، همه در خرید و فروش ارزش­‌گذاری می­‌شوند.

اقتصاد بشرگرا که قائل به احترام نسبت به طبیعت است، در ماهیت یک دکترین اقتصاد ایمانی است که به بیع معروف است.

منبع: سایت کدآمایی

محدوده ی این دکترینی که در نمودار بالا مشخص شده است اصالت را نه به تولید کالا بلکه ارزشگذاری را  بر اساس برکت در تقاضا، فروش، خرید و مصرف قرار می دهد. همانطور که در مقاله ی الگوی معیشت بیع اشاره شد در این دکترین بر اساس آیه ی صد و یازده سوره ی توبه مالی برکت و ارزش دارد که خداوند متعال خریدار آن باشد و در این رویگرد واحد مالی ای مثل پول تنها جایگاهش در این حد است که اگر هم به دست می آید توسط اعمالی به دست آید که خریدار آن خدا باشد. در اینجا باید توجه داشت که هیچگاه خدا خریدار اعمال و اموالی نخواهد بود که به مقصد مادیات و پول انجام شود ولی به اعمال و اموالی که برای خدا انجام شود برکت مالی و پولی را (البته توسط حکمت الهی) هم میتواند  (البته نه لوزما) همراه داشته باشد.

ترمینلوژی رویکرد مشتری مدار

در این مقاله سعی داریم مطالبی را که در قبل به آن اشاره کردیم را به صورت دقیق تر مورد بررسی قرار دهیم که در ابن مبحث به بررسی دوباره واژگان تخصصی الگوهای معیشتی می پردازیم.

 ترمینولوژی*

طرح­‌ریزی مبتنی بر روی­‌کرد مشتری­‌مدار در نسبت با چهار مفهوم روشن می­‌شود: اقتصاد، اکانومی، کدآمایی و بیع. واژه‌­ی عربی «اقتصاد»[۴] که در فارسی نیز بسیار رایج است، به معنی میانه‌­روی است، اما تبیین نگاه اسلام در کاربرد این واژه نیست، زیراکه قرآن به صراحت از لفظ «بیع» استفاده می­‌کند. مفهوم «میانه‌روی» در فارسی، یک لفظ عام است و غیر از معیشت، بسیاری از امور دیگر را نیز در برمی­‌گیرد. واژه­‌ی اقتصاد، جامعیت مفهوم قرآنی بیع را برای منظوری که مدنظر است در برندارد. از سوی دیگر، اندیشه‌­ی ایرانی، سوای از مفاهیم عربی اقتصاد و بیع، میراث­‌دار واژه‌­ی فارسی «کدآمایی» است. همانگونه که کدخدا و کدبانو، با حداقل­‌های منابع موجود، چرخ زندگی روستا یا منزل را می­‌گردانند، دانش کدآمایی نیز به تبیین چگونگی اداره­‌ی امور زندگی با حداقل­‌های منابع می­‌پردازد. واژه­‌ی چهارم، مفهوم غربی «اکانامی»[۵] است، که تا حدودی به مفهوم کدآمایی فارسی نزدیک است، اما قرابت چندانی با واژه‌­های اقتصاد و بویژه بیع ندارد.

    

*: terminology

دیکشنری انگلیسی به فارسی

لغات ، اصطلاحات علمى یا فنى ، کلمات فنى ، واژگان      ممنبع:سایت واژه یاب

منبع مقاله: سایت کدآمایی

خبر جدید

در آینده در این وبلاگ موشن گرافیک ها و ویدیوهایی با موضوع چهار الگوی معیشتی بیع، کدآمایی، ربا و اکانامی در بخش ویدیوهای وبلاگ قرار خواهد گرفت

تبعات بیع و ربا

در ادلمه ی مقاله ی شرایط بیع و ربا، در این مقاله سهی داریم به تبعات فردی آنها نیز اشاره ی ای داشته باشیم که شرح آن از تفسیر آیه ی ۲۷۵ سوره بقره در زیر آمده است:

تبعات بیع و ربا

از آنجا که رباخوار به وسیله ثروتى که در دست دارد حاصل دسترنج طبقه زحمتکش را جمع مى کند و گاه با این وسیله به هستى و زندگى آنان خاتمه مى دهد و یا لااقل بذر دشمنى و کینه در دل آنان مى پاشد به طورى که تدریجاً تشنه خون رباخوار مى گردند، و جان و مالش را در معرض خطر قرار مى دهند;

قرآن مى گوید: خدا سرمایه هاى ربوى را به نابودى سوق مى دهد این نابودى تدریجى که براى افراد رباخوار هست براى اجتماع رباخوار نیز مى باشد.*

در مقابل، کسانى که با عواطف انسانى و دلسوزى در اجتماع گام مى نهند و از سرمایه و اموالى که تحت اختیار دارند انفاق کرده و در رفع نیازمندى هاى مردم مى کوشند، با محبت و عواطف عمومى مواجه مى گردند، و سرمایه آنها نه تنها در معرض خطر نیست، که با همکارى عمومى، رشد طبیعى خود را مى نماید این است که قرآن مى گوید: و انفاق ها را افزایش مى دهد .

این حکم در فرد و اجتماع یکى است، در اجتماعى که به نیازمندى هاى عمومى رسیدگى شود، قدرت فکرى و جسمى طبقه زحمتکش و کارگر که اکثریت اجتماع را تشکیل مى دهد به کار مى افتد، و به دنبال آن یک نظام صحیح اقتصادى که بر پایه همکارى عمومى و بهره گیرى عموم استوار است به وجود مى آید.

توجه: باید به این نکته توجه داشت که حکم ربا و بیع در فرد و اجتماع یکی است و اگر از فرد شروع شود و جامعه ای را در بر بگیرد این حکم ها هیچ تفاوتی در آنها ایجاد نخواهد شد.

*: به نظر مى رسد اگر یک مؤسسه اقتصادى یا مذهبى آمارى از رباخواران گذشته و حال با بررسى پرونده هاى قضائى تهیه نماید، به اینجا خواهد رسید که رباخوارى در همین دنیا نیز سبب نابودى است. به امید آن روز...

منبع: تفسیر نمونه

تفاوت بیع و ربا

شرایط بیع و ربا در تفسیر نمونه ی آیه ۲۷۵ سوره ی بقره به شرح زیر آمده می باشد:

 

در تفسیر این آیه بعد از بررسی حال ربا خواران در دنیا و آخرت این قسمت از آیه آمده است که به گوشه اى از منطق رباخواران  می پردازد که مى فرماید:

 این به خاطر آن است که آنها گفتند: بیع هم مانند ربا است و تفاوتى میان این دو نیست (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا).

یعنى هر دو از انواع مبادله است که با رضایت طرفین انجام مى شود.

ولى قرآن در پاسخ آنها مى گوید: چگونه این دو ممکن است یکسان باشد؟ حال آن که خداوند بیع را حلال کرده و ربا را حرام (وَ أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا).

مسلماً این تفاوت، دلیل و فلسفه اى داشته که خداوند حکیم، به خاطر آن چنین حکمى را صادر کرده است، قرآن در این باره توضیح بیشترى نداده و شاید به خاطر وضوح آن بوده است، زیرا:

اولاً ـ در خرید و فروش معمولى، هر دو طرف به طور یکسان در معرض سود و زیان هستند، گاهى هر دو سود مى کنند و گاهى هر دو زیان، گاهى یکى سود و دیگرى زیان مى کند در حالى که در معاملات ربوى رباخوار هیچ گاه زیان نمى بیند و تمام زیان هاى احتمالى بر دوش طرف مقابل سنگینى خواهد کرد و به همین دلیل است که مؤسسات ربوى روز به روز وسیع تر و سرمایه دارتر مى شوند و در برابر تحلیل رفتن طبقات ضعیف بر حجم ثروت آنها دائماً افزوده مى شود.

ثانیاً ـ در تجارت و خرید و فروش معمولى، طرفین در مسیر تولید و مصرف گام بر مى دارند، در صورتى که رباخوار هیچ عمل مثبتى در این زمینه ندارد و بدون هیچ تولیدی و یا عرضه ای با پول، پول در می آورد.

ثالثاً ـ با شیوع رباخوارى سرمایه ها در مسیرهاى ناسالم مى افتد و پایه هاى اقتصاد که اساس اجتماع است متزلزل مى گردد، در حالى که تجارت صحیح موجب گردش سالم ثروت است.

رابعاً ـ رباخوارى منشأ دشمنى ها و جنگ هاى طبقاتى است، در حالى که تجارت صحیح چنین نیست و هرگز جامعه را به زندگى طبقاتى و جنگ هاى ناشى از آن سوق نمى دهد.

منبع: تفسیر نمونه

یک تجارت بی نظیر

 

در مقاله ی الگوی معیشت بیع، آیه ۱۱۱سوره ی توبه مطرح شد که در زیر تفسیر مختصری از این سوره آورده شده است:

از آنجا که در آیات گذشته، درباره متخلفان از جهاد سخن به میان آمد، در این دو آیه، مقام والاى مجاهدان با ایمان، با ذکر مثال جالبى، بیان شده است.

در این مثال، خداوند خود را خریدار، و مؤمنان را فروشنده معرفى کرده، و مى فرماید: خداوند از مؤمنان جان ها و اموالشان را خریدارى کرده، که در برابر این متاع، بهشت براى آنان باشد (إِنَّ اللّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ).

 

و از آنجا که در هر معامله، پنج رکن اساسى وجود دارد یعنى: خریدار، فروشنده، متاع، قیمت و سند معامله، خداوند در این آیه، به تمام این ارکان اشاره کرده است.

خودش را خریدار ، مؤمنان را فروشنده ، جان ها و اموال را متاع و بهشت را ثمن (بها)، براى این معامله قرار داده است.

الگوی معیشت بیع

در طبقه بندی موضوعی بیع همانطور که از اسم آن پیداست مطالبی با موضوع الگوی معیشتی قرآنی بیع منتشر خواهد شد. که در مطالب آینده توضیحات کاملتری داده خواهد شد. برای شروع توضیع مختصری از الگوی معیشت قرآنی بیع در زیر آورده شده است.