ربای حلال!

در تفسیری از آیه 39 سوره ی روم به کلمه ی برخورد کردم که نظرم را جلب کرد که تصمیم گرفتم آن را در این مطلب منتشر کنم.

وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النّاسِ فَلایَرْبُوا عِنْدَ اللّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاة تُرِیدُونَ وَجْهَ اللّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ

آنچه به عنوان ربا مى پردازید تا در اموال مردم فزونى یابد، نزد خدا فزونى نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات مى پردازید و تنها رضاى خدا را مى طلبید (مایه برکت است: و) کسانى که چنین مى کنند داراى پاداش مضاعفند

نخستین تفسیر که از همه روشن تر و با مفهوم آیه سازگارتر، و هماهنگ با روایاتى است که از اهل بیت(علیهما السلام) رسیده، این است که: منظور هدایائى است که بعضى از افراد براى دیگران ـ مخصوصاً صاحبان مال و ثروت مى برند، به این منظور که پاداشى بیشتر و بهتر از آنها دریافت دارند.

بدیهى است، در این گونه هدایا، نه استحقاق طرف در نظر گرفته مى شود، و نه شایستگى ها و اولویت ها، بلکه تمام توجه به این است که این هدیه، به جائى داده شود که، بتواند مبلغ بیشترى را صید کند!، و طبیعى است این چنین هدایا که جنبه اخلاص در آن نیست از نظر اخلاقى و معنوى، فاقد ارزش مى باشد.

بنابراین، مراد از ربا ، در این آیه همان هدیه و عطیه است و منظور از جمله لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النّاسِ گرفتن پاداش بیشتر از مردم است.

بدون شک، گرفتن چنین پاداشى حرام نیست، چون شرط و قراردادى در کار نبوده، ولى فاقد ارزش معنوى و اخلاقى است، و لذا در روایات متعددى که از امام صادق(علیه السلام) در منابع معروف حدیث آمده است، از آن به رباى حلال تعبیر شده است، در مقابل رباى حرام که در آن شرط و قراردادى گذارده مى شود.

در حدیثى که در کتاب تهذیب الاحکام از امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه فوق نقل شده چنین مى خوانیم:

ربا بر دو گونه است: یکى حلال و دیگرى حرام ، اما رباى حلال آن است که انسان به برادر مسلمانش قرضى دهد، به این امید که او به هنگام باز پس دادن، چیزى بر آن بیفزاید، بى آن که شرطى در میان این دو باشد، در این صورت اگر شخص وام گیرنده چیزى بیشتر به او بدهد ـ بى آن که شرط کرده باشد ـ این افزایش براى او حلال است، ولى ثوابى از قرض دادن خود نخواهد برد، و این همان است که قرآن در جمله فَلایَرْبُوا عِنْدَ اللّهِ بیان کرده، اما رباى حرام آن است که انسان قرضى به دیگرى بدهد و شرط کند که بیش از آنچه وام گرفته به او باز پس گرداند، این رباى حرام است . *

توجه: نکته ای که توجه به آن می تواند حائز اهمیت باشد این است که با توجه به تفسیر،حرام  اینگونه هدایا به دلیل نیت و هدف خیری که در آن نهفته نیست گفته می شود که برکت ندارد حال آنکه حلال است و نکته ی دیگری که در این تفسیر جلب توجه می کند تعریفی است که از ربای حرام  در کنار ربای حلال مطرح شده است. 

منبع: تفسیر نمونه

*تفسیر نور الثقلین ، جلد 4